Çam ormanında yangın gördünüz mü hiç? Ağaçlar önünüzde yanar, ve siz yangını söndürdüğünüzü sandığınız anda, ateşte kavrulan bir kozalağın ,patlayarak 50 metre ileriye bir füze gibi gidip, arkanızda yeni bir yangını başlattığını dehşet içinde görürsünüz. Deneyimli itfaiyeciler bunu hep göz önünde bulundurur ve ona göre tedbir alır.
Covid-19 böyle yayılıyor, azaldığını sandığınız anda bir başka yerde daha şiddetli bir dalga yaratıyor.
Bu koşullarda nasıl bu sis ve duman içinde yaşamımızı sürdürüp iyi günlere döneceğiz!
Temel sorun doğru soruları sorabilmekte, yanıtlarını da doğru analiz edebilmekte yatıyor.
COVID-19 salgınının insan sağlığı ve ekonomi üzerinde etkileri çok büyük ve ileriye donuk belirsizlikler çok fazla. Fakat bu yoğun sisli ortamda yolumuza devam etmek zorundayız. Bildiğimiz sebep/sonuç ilişkileri artık çalışmıyor. Epidemiyologlar ve ekonomistlerden gelen tahminler arasında çok ciddi farklar var ve güncellemelere rağmen bu farklar halen devam ediyor. Bu sebeple bir rehbere ihtiyacımız var.
Tahminler arasındaki farklılığın temel sebeplerini bu salgının olağandışı bir pandemi olması, salgının epidemiyoloji, ekonomi, siyaset üzerindeki etkilerinin yanı sıra ilaç tedavisi ve aşı geliştirilmesi konularındaki belirsizlikler olarak görülmektedir. Ayrıca, ülkeler arasında salgının ekonomiye olan etkilerini azaltmak için alınan izolasyon önlemleri ve devletlerin aldığı aksiyonlar arasında büyük farklılıklar var. Bu süreçte salgının tüketici davranışlarına ve tercihlerine yönelik kalıcı etkisinin bilinmemesi de bir diğer faktör olarak öne çıkıyor. Finansal piyasalardaki iki yönlü hareketlilik de, belirsizliklerin halen çok büyük olduğuna işaret etmektedir. Bu nedenle çok hızlı bir şekilde neden - sonuç ilişkilerini belirlemek gerekmektedir. Yoksa, COVID-19 salgınının neden ve nasıl ilerlediğini açıklamakta zorluk çekeriz. Salgını nasıl durduracağımızı yön olarak belirlesek de, ölçek olarak bilemeyiz.
Sonuç olarak, bu küresel sağlık probleminin, ulusal ve küresel ekonomiye, piyasalara, endüstrilere, şirketlere ve bireylere etkisini rasyonel olarak açıklanamaz.
Böylesine yoğun sisli bir ortamda, yöneticilerin ihtiyaç duyduğu şey neden-sonuç ilişkisini ortaya koyan, ileriye dönük gerçekçi tahminler sağlayan senaryolar üretebilen, gündemdeki olayları takip edebilen ve bu muhtemel olaylar karşısında, yöneticileri yönlendirebilen temel araçlardır. Bu tür araçlar, doğru kararların doğru zamanlarda alınmasını ve gerekli eylemlerin takibini sağlar. Bunun için önümüzde bir Pandemi rehberi olması gerekir.
Rehberi’nin temel modeli epidemiyoloji ve fizik bilgileri ile şekillenmiş, yerel veriler üzerinden kalibre edilmiş olması gerekir. Rehber her ülkenin test standartlarını yakalamalıdır. Bu rehber toplam vaka sayısını tespit edilen ve tespit edilemeyen (asemptomatik, test edilmemiş) olmak üzere her iki parçayı da göz önüne alarak belirlemelidir. Model, yayılma hızı ile ilgili olarak neden-sonuç ilişkisini yakalamalı ve yayılmanın bireylerin hareketliği ve hükümet müdahalesiyle bağlantılarını göz önüne alarak geliştirilmelidir. Örneğin, Google'ın Topluluk Hareketliliği endeksleri ve COVID-19 ve çeşitli ülkelerdeki Devlet Müdahalesi Sıkılık Endeksi ile ilişkilendirilmelidir.
Temel model ve onun etrafındaki pek çok çalışmanın ışığında, dünyada neler olduğunu gerçek zamanlı takip edebilmek ve bu gelişmelerin belirli bölge ve sektörlere olan olası etkilerini içeren tahminleri, senaryoları ve duyarlılık analizlerini güncelleyebilme yetisine sahip olmalıdır.
Oluşturulacak Pandemi Rehberi, ulusal kararların alınmasından önce bilgilerle desteklenmesinden, tüketici ürünleri şirketlerinde üretime yeniden başlama kararı verilmesine, bankalar için kredi zararlarının tahmin edilmesine ,turizm hareketlerinin başlamasına, Uçuşların ,otellerin işe başlamasına kadar geniş bir alanda ülke ve sektörler bazında kullanılabilir olmalıdır.
Bu tür bir rehberin hazır olması bize karanlık ortamda yönümüzü gösterecek, gece görüşü sağlayacak bir ‘’ Baykuş’’yetisi kazandıracak,hem zaman,hem para kaybını önleyecek, olası hatalardan kısa zamanda dönüşü sağlayacaktır.
Deniz Emin Tüfekci
G.Manager
Seventur Turizm Seyahat Acentası